Η ναυμαχία της Σαλαμίνας αποτελεί ορόσημο όχι τόσο γιατί η Αθήνα έσωσε για δεύτερη φορά την Ελλάδα από τους Πέρσες, αλλά γιατί δρομολόγησε σημαντικές πολιτικές εξελίξεις, καθώς η μεν νίκη στον Μαραθώνα ήταν νίκη των ευγενών, ενώ η νίκη στη Σαλαμίνα ήταν νίκη του απλού λαού.
Η Σαλαμίνα ανέδειξε την πολεμική υπεροχή του ναυτικού, που αναβάθμισε πολιτικά και στρατιωτικά τον λαό, και κλόνισε τα θεμέλια της εξουσίας των ευγενών. Η υπεροχή του στόλου έδινε υπεροχή στον λαό. Οι γαιοκτήμονες ευγενείς έβλεπαν ότι η θαλασσοκρατία –δίνοντας προτεραιότητα στην ναυτιλία, το εμπόριο και τη βιοτεχνία– αναβάθμιζε οικονομικά, κοινωνικά και στρατιωτικά τις λαϊκές τάξεις, ενώ αντίθετα υποβάθμιζε την αγροτική οικονομία και τον στρατό ξηράς, που αποτελούσαν τη βάση ισχύος των ευγενών.
Ο Άρειος Πάγος, που ήταν ο φύλακας της εξουσίας των ευγενών, βλέποντας το έδαφος να φεύγει κάτω από τα πόδια τους, αποφάσισε να δράσει γρήγορα και αποφασιστικά.
Ανέλαβε πραξικοπηματικά τη διοίκηση της πολιτείας και προσπάθησε να επιβληθεί στη νέα πραγματικότητα. Ο Αριστοτέλης, αναφερόμενος στο πραξικόπημα του Αρείου Πάγου, μας λέει πως: Μετά τους μηδικούς πολέμους πήρε ξανά την εξουσία ο Άρειος Πάγος και διοικούσε την πόλη χωρίς να ζητήσει κανενός τη γνώμη για την ανάληψη της εξουσίας.[17]
Οι ευγενείς κατηγορούσαν τον Θεμιστοκλή γιατί υπέσκαψε τα θεμέλια της κυριαρχίας τους και νόθευσε την καθαρότητα του αριστοκρατικού πολιτεύματος.
Τον κατηγορούσαν, λέει ο Πλούταρχος, γιατί, λίγο-λίγο και ανεπαίσθητα, αντί για μόνιμους οπλίτες τους έκανε ναύτες και θαλασσινούς, και αφού αφαίρεσε το δόρυ και την ασπίδα από τους πολίτες, περιόρισε τον λαό της Αθήνας στο σκαμνί του κωπηλάτη. Αν η πολιτική αυτή έβλαψε ή όχι τη γνησιότητα και την αυστηρότητα του πολιτεύματος, ας το εξετάσουν εκείνοι που ασχολούνται με τη φιλοσοφία. Το ότι όμως η σωτηρία της Αθήνας προήλθε από τη θάλασσα και ότι χάρη στον στόλο αναστήθηκε και πάλι η Αθήνα το μαρτυρούν και πολλοί άλλοι και ο ίδιος ο Ξέρξης.[18]
Στην προσπάθεια να μειώσουν το γόητρο του Θεμιστοκλή και να δικαιολογήσουν την πραξικοπηματική κατάληψη της εξουσίας, διέδωσαν ότι ο Άρειος Πάγος, και όχι ο Θεμιστοκλής, ήταν ο συντελεστής της ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Ενώ οι ναυτολογηθέντες ζητούσαν από τους αρμοδίους τα χρήματα για να επιβιβαστούν στα πλοία, αυτά δεν τους χορηγούνταν και είχε δημιουργηθεί αναστάτωση.
Και ενώ οι στρατηγοί απελπίστηκαν από την κατάσταση και διαλαλούσαν να σώσει ο καθένας τον εαυτό του, ο Άρειος Πάγος, μας λέει ο Αριστοτέλης, βρήκε τον τρόπο να μοιράσει από οχτώ δραχμές στον καθένα και τους έβαλε μέσα στα πλοία. Γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο υπέκυψαν στην εξουσία του και κυβερνήθηκαν καλά και ’κείνη ακόμα την περίοδο.[19]
Ο ιστορικός Κλείδημος όμως, αναφερόμενος στο γεγονός, μας λέει, όπως μας πληροφορεί ο Πλούταρχος, ότι τα χρήματα δεν τα έδωσε ο Άρειος Πάγος, αλλά ο Θεμιστοκλής, που τα απέσπασε από τις αποσκευές των πλουσίων Αθηναίων. Ο Κλείδημος λέει, ότι: Ο Θεμιστοκλής κατάφερε να βρει τα χρήματα με κόλπο. Ενώ δηλαδή οι Αθηναίοι κατέβαιναν προς τον Πειραιά, χάθηκε, λέει, το Γοργόνειον από το άγαλμα της θεάς. Προσποιούμενος ο Θεμιστοκλής ότι το αναζητεί, ενώ ερευνούσε τα πάντα, βρήκε άφθονα χρήματα στις αποσκευές κρυμμένα, τα συγκέντρωσε και με αυτά εφοδίασε τους ναυτολογηθέντες. Έτσι αύξησε και τη δύναμη του λαού απέναντι στους αριστοκράτες, τους δε ναύτες, τους κελευστές και τους κυβερνήτες των πλοίων όπλισε με θάρρος, αφού εργάστηκε για να περιέλθει η δύναμη σ’ αυτούς.[20]
[17] Αριστοτέλης: Αθηναίων Πολιτεία ΧΧIIL. Εκδ. Ι. Ζαχαρόπουλου. 1939
[18] Πλούταρχος: Βίος Θεμιστοκλή. Εκδ. Ι. Ζαχαρόπουλου. 1954
[19] Αριστοτέλης: Αθηναίων Πολιτεία XXIII. Εκδ. Ι. Ζαχαρόπουλου. 1939
[20] Πλούταρχος: Βίος Θεμιστοκλή. Εκδ. Ι. Ζαχαρόπουλου. 1954