πρώτος πολεοδόμος της νεότερης Ελλάδας αρχιτέκτονας και ζωγράφος πήρε μέρος στη μάχη του Βατερλό
Γεννήθηκε στο χωριό Ποτάμι Λευκίμμης στην Κέρκυρα, το 1774. Γονείς του ο Αλέξανδρος Βούλγαρης του Αλοΐζου, και η Λουκία Πανδή. Σε ηλικία επτά ετών θα φοιτήσει στο σχολείο της Αγίας Ιουστίνης στην Γαρίτσα, όπου μαθαίνει τα πρώτα γράμματα. Εκεί είχε συμμαθητή τον Ιωάννη Καποδίστρια μετέπειτα πρώτο Κυβερνήτη της Ελλάδας. Το 1836 αποσύρεται στην ιδιαίτερη πατρίδα του την Κέρκυρα, όπου πέθανε το 1842.
Κατά την πολιορκία της Κέρκυρας από Ρώσους και Τούρκους το 1799, θα εξουδετερώσει ένα βλήμα που είχε πέσει, κάτι που θα εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τον Γάλλο στρατηγό Σαμπό και τον κατατάσσει στον γαλλικό στρατό.
Όλη η Κέρκυρα έμαθε για το μεγάλο κατόρθωμα του νεαρού Σταμάτη Βούλγαρη. Το θάρρος κι η τόλμη του έσωσε την πόλη από μεγάλη καταστροφή. Πολλά γυναικόπαιδα σώθηκαν καθώς και οι συμπατριώτες του, αλλά και ένα ολόκληρο σώμα Γάλλων πολεμιστών, που βρισκόταν εκείνη την εποχή στο νησί, ως στρατός κατοχής.
Η παράξενη ιστορία του αρχίζει το 1799, την εποχή που ο Ρωσικός και Τουρκικός στόλος πολιορκούσε την Κέρκυρα. Ήθελαν τότε να διώξουν τους Γάλλους και να γίνουν κύριοι του νησιού. Η πολιορκία έγινε τότε με μεγάλα καράβια, που ήταν γεμάτα με αναρίθμητους πολεμιστές και είχαν στο κατάστρωμα τους πολλά κανόνια. Ο βομβαρδισμός της Κέρκυρας άρχισε νωρίς το πρωί. Μια βόμβα από ένα Ρωσικό καράβι έπεσε κοντά σ’ ένα στενό δρόμο. Τότε ο νεαρός Κερκυραίος με απίστευτη ψυχραιμία έτρεξε κοντά της, και με κίνδυνο της ζωής του άρπαξε το φυτίλι της και το τράβηξε προς τα έξω.
Έκπληκτος ο Γάλλος λοχαγός έτρεξε κι’ αγκάλιασε το νεαρό Κερκυραίο ήρωα, τον φίλησε και τον πήρε μαζί του μέσα στο φρούριο για να τον παρουσιάσει στο στρατηγό Σαμπό. Στη σχετική αναφορά του είπε για το κατόρθωμα του νεαρού Κερκυραίου και ο Γάλλος στρατηγός δεν χρειάστηκε πολύ χρόνο για να πάρει την απόφαση του. Από κείνη τη στιγμή ο Σταμάτης Βούλγαρης έγινε επίλεκτο μέλος της Γαλλικής φρουράς της Κέρκυρας. Έτσι ο Βούλγαρης, το φτωχό χωριατόπαιδο, ακολούθησε τους Γάλλους, όταν αυτοί παρέδωσαν την Κέρκυρα στους Ρώσους και Τούρκους έφυγαν για τη Γαλλία.
Από τότε άνοιξε μια καινούργια σελίδα στη ζωή του μικρού ήρωα. Ο προστάτης του στρατηγός Σαμπό δεν τον εγκατέλειψε, όταν έφτασαν ύστερα από πολυήμερο και κοπιαστικό ταξίδι στη Γαλλία. Εκτιμώντας τη γενναία του πράξη φρόντισε να τον γράψει στη Στρατιωτική σχολή. Ο Βούλγαρης έδειξε μια ξεχωριστή επιμέλεια κι ύστερα από μερικά χρόνια αποφοίτησε με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού. Υπηρέτησε στο Γαλλικό στρατό και κατόρθωσε με την ικανότητα του να φτάσει στο βαθμό του λοχαγού.
Ο νους του γενναίου Κερκυραίου, όμως, ήταν πάντα στην πατρίδα του. Η Ελλάδα ήταν τ’ όνειρο του και γι’ αυτό παρακολουθούσε μ’ ενδιαφέρον κάθε κίνηση που γινόταν για την απελευθέρωση της. Το 1827, όταν ο πρώτος κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας ανέλαβε τη διακυβέρνηση, μετά την απελευθέρωση, κάλεσε μεταξύ άλλων και τον Βούλγαρη να επιστρέψει στην Ελλάδα για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στον τόπο. Υπήρχε ανάγκη απ' τους ανθρώπους εκείνους, που είχαν σπουδάσει στο εξωτερικό και μπορούσαν με τις γνώσεις τους να βοηθήσουν στη δημιουργία του νέου Ελληνικού κράτους. Ο Βούλγαρης αποδέχτηκε αμέσως στην πρόσκληση του Καποδίστρια και συναντήθηκαν στην Αγκόνα της Ιταλίας, πριν αυτός έρθει στην Ελλάδα. Μετά από πολύωρη συζήτηση με τον Κυβερνήτη δέχτηκε να τον ακολουθήσει και έτσι έφτασε μαζί με τον Καποδίστρια στο Ναύπλιο τα Χριστούγεννα του 1827.
Φεύγοντας ο Καποδίστριας για την Αίγινα, προσωρινή τότε πρωτεύουσα του νεοσύστατου κράτους, άφησε τον Βούλγαρη στο Ναύπλιο με την εντολή να μεριμνήσει για την ανοικοδόμηση της πόλης, η οποία ήταν σχεδόν ακατοίκητη. Ο μακροχρόνιος πόλεμος την είχε μεταβάλει σε ερείπια, ενώ τα έλη αποτελούσαν σοβαρό κίνδυνο για την υγεία των κατοίκων.
Ο Βούλγαρης δεν ήταν όμως ένας απλός αξιωματικός, είχε πολλές τεχνικές γνώσεις κι από τα πολύτιμα στοιχεία που περιλαμβάνονται στην μελέτη του αείμνηστου Παύλου Κυριαζή, στην έκδοση του Τεχνικού Επιμελητηρίου, που έγινε το 1976 για τους «Πρώτους Έλληνες Τεχνικούς Επιστήμονες», μαθαίνουμε ότι ο Βούλγαρης απέκτησε προστάτη τον προσωπικό φίλο του Βοναπάρτη λοχαγό Βαλόν και ότι σπούδασε σε ανώτατες στρατιωτικές σχολές, παρακολουθώντας όμως ιδιαίτερα τον μηχανικό κλάδο. Το 1808 ήταν υπολοχαγός μηχανικού, του Γαλλικού στρατού, αλλά παράλληλα έδειχνε ιδιαίτερη κλίση στις τέχνες και τα γράμματα. Είχε μάλιστα ικανότητες στη ζωγραφική και υπήρξε μαθητής του διάσημου Γάλλου ζωγράφου Ζακ Λουί Δαβίδ.
Χάρη στις τεχνικές του γνώσεις, ο Βούλγαρης, μπόρεσε να βοηθήσει τον Καποδίστρια στην ανοικοδόμηση του Ναυπλίου. Χρησιμοποίησε ύστερα από εντολή του Κυβερνήτη και τον Νικόλαο Μαυρομμάτη με τον οποίο κατέγραψαν τους πρόσφυγες που βρίσκονταν τότε στην πόλη, και επέλεξαν ένα τόπο εκτός πόλεως για να δημιουργήσουν συνοικισμό γι’ αυτούς.
Το Μάη του 1828 ο Βούλγαρης είχε ήδη υποβάλει ένα πλήρες ρυμοτομικό σχέδιο, που ενθουσίασε τον Καποδίστρια. Μετά το Ναύπλιο ασχολήθηκε με το σχέδιο της Τρίπολης, ενώ λίγο αργότερα, πάλι με εντολή του Καποδίστρια, μελέτησε το σχέδιο της Πάτρας, που υπέβαλε το Γενάρη του 1829 στον Κυβερνήτη. Είναι χαρακτηριστικό της πατριωτικής στάσης του Κερκυραίου τεχνικού το γεγονός, ότι την αμοιβή του για το σχέδιο της Πάτρας τη διέθεσε ολόκληρη για να φυτευτούν δέντρα στην καινούργια πόλη. Ο Βούλγαρης δίκαια θεωρείτε ο πρώτος Έλληνας Πολεοδόμος της απελευθερωμένης Ελλάδας.
Ήταν άνθρωπος με πολλές ανησυχίες. Στο στρατό το Μεγάλου Ναπολέοντα η παρουσία του ήταν έντονη. Από τα υπάρχοντα ιστορικά στοιχεία που ερεύνησε στο Παρίσι ο Παύλος Κυριαζής αποδεικνύεται, ότι πήρε μέρος σε πολλές επικίνδυνες αποστολές μέχρι το 1815 που ο λαμπρός ήλιος του Ναπολέοντα άρχισε να δύει. Πραγματοποίησε, όπως φαίνεται, ένα μυστικό ταξίδι στα Επτάνησα. Οι Γάλλοι δεν μπορούσαν να χωνέψουν την Αγγλική κυριαρχία σε αυτή την περιοχή και τον έστειλαν να μελετήσει την κατάσταση, αλλά πιάστηκε στο στενό του Οτράντο αιχμάλωτος από τους Άγγλους, οι οποίοι τον έκλεισαν στις φυλακές της Μάλτας ως επικίνδυνο κατάσκοπο. Μετά την αποφυλάκισή του, το Φεβρουάριο του 1810 και ύστερα από αρκετό καιρό επέστρεψε στην Κέρκυρα. Είδε τους δικούς του στο Αλεύκι –εκεί ζούσε η παντρεμένη αδελφή του Ιουστίνα– και χάρηκε την παραμονή του στην Κέρκυρα. Από εκεί έφυγε στην Ήπειρο με ειδική αποστολή και επέστρεψε στο Παρίσι, όταν οι Άγγλοι κατέλαβαν και την Κέρκυρα.
Ο Βούλγαρης πήρε μέρος στην περίφημη μάχη του Βατερλό, και μετά την πτώση του Ναπολέοντα απομακρύνθηκε από το Γαλλικό στρατό. Ιστορικές πηγές τον παρουσιάζουν να πολεμάει το 1823 στην Ισπανία και λίγο αργότερα στις Αντίλλες και στη Μαρτινίκα. Έτσι πέρασε την ανήσυχη ζωή του, με πολλές περιπέτειες, αλλά και δόξες, τιμές και πλούτη, που του επέτρεψαν ν’ αφήσει με τη διαθήκη του πολλά αντικείμενα και χρήματα σε αγαπημένα του πρόσωπα.
Ο Κερκυραίος αξιωματικός του Γαλλικού στρατού έχοντας την επιθυμία να πολεμήσει και για την Ελληνική ανεξαρτησία κατόρθωσε να ενταχθεί στο επιτελείο του Γάλλου Μεζόν, που ήρθε στην Ελλάδα για να διώξει τον Ιμπραήμ. Η δράση του δεν είναι γνωστή εκείνη την περίοδο. Όλα τα στοιχεία που αναφέρουν οι ερευνητές μιλάνε για την παρουσία του πλάι στον Καποδίστρια από το Δεκέμβρη του 1827 που ήρθε μαζί με τον πρώτο Έλληνα Κυβερνήτη στην ελεύθερη πατρίδα.
Άλλες πληροφορίες αναφέρουν ότι ο Βούλγαρης αρκετά χρόνια μετά την άφιξή του στην Ελλάδα κατατάχθηκε στον τακτικό Ελληνικό στρατό με το βαθμό του ταγματάρχη των Επιτελών. Το 1842 πέθανε στην Κέρκυρα σε ηλικία 68 ετών. Στο αγαπημένο του νησί ζούσε πολλά χρόνια μετά την παραίτηση του από το στρατό. Η διαθήκη του ανακαλύφθηκε στο Αρχειοφυλακείο της Κέρκυρας από τον Κώστα Δαφνή. Την συνέταξε λίγο πριν πεθάνει και άφηνε κληρονόμους τις τρεις αδελφές θυγατέρες της αδελφής του Ιουστίνας, συζύγου Δημητρίου Κουρή από το Αλεύκι. Χρήματα μοίραζε σε διάφορους άλλους φίλους και συγγενείς. Στον Σπυρίδωνα Μοναστηριώτη, στην υπηρέτριά του Μαρία Βασά –στην πιο φτωχή κοπέλα του χωριού Ποταμός του Αλευκιού–, Μαρία Δημητρίου Γουρίλα, στον Κωνσταντή Βούλγαρη και στον Ηλία Γεροντικό. Το χρυσό του ρολόι έδωσε στη γυναίκα του Αντωνίου Καντόνη. Πολλούς πίνακες του που βρίσκονταν στο Παρίσι άφησε σε άλλους, και στο Γαλλικό Προξενείο άφησε χρήματα για να μοιράζονται σε φτωχούς Γάλλους της Κέρκυρας.
Το πόσο ενδιαφέρον πάντως έχει η ζωή και η δράση του Κερκυραίου αρχιτέκτονα, πολεοδόμου και ζωγράφου Σταμάτη Βούλγαρη, αποδεικνύεται από τα συνεχή δημοσιεύματα και τις έρευνες που εξακολουθούν και σήμερα από αξιόλογους επιστήμονες. Η αρχιτέκτων επίκουρη καθηγήτρια στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο κ. Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη δημοσίευσε ένα εμπεριστατωμένο άρθρο για τον Βούλγαρη, αποκαλύπτοντας ότι απέδωσε πολύτιμους καρπούς μια έρευνα στο αρχειακό υλικό του υπουργείου Άμυνας της Γαλλίας.
Μεταξύ των νέων στοιχείων που δημοσιεύει είναι, ότι ο Βούλγαρης στο Παρίσι παρακολούθησε μαθήματα στην Ecole Centrale des Quatre Nations, ενώ ταυτόχρονα μαθήτευσε στη σχολή ζωγραφικής του μεγάλου Γάλλου ζωγράφου και φιλέλληνα Jacques-Louis David. Ο Βούλγαρης πέρασε μια όμορφη ζωή στο Παρίσι, αλλά απέφυγε όπως φαίνεται τις φατρίες και τα ατελιέ των διαφόρων ζωγράφων, όπου η ατμόσφαιρα ήταν πολύ νοσηρή και δεν ταίριαζε στη νοοτροπία του Κερκυραίου καλλιτέχνη. Αργότερα ο Βούλγαρης υπηρέτησε ως σχεδιαστής και κατόπιν μαθητής γεωγράφος μηχανικός στην Depot General de la Guerre, όπου η παρεχόμενη παιδεία ήταν αντίστοιχη εκείνης των αποφοίτων Πολυτεχνείου.
Το 1817, σύμφωνα πάντα με τα νέα στοιχεία της κ. Καρδαμίτση-Αδάμη, ο Βούλγαρης πολιτογραφήθηκε Γάλλος κι έφτασε στη Γρανάδα της Ισπανίας με την 3η Μεραρχία της στρατιάς των Πυρηναίων. Τον εντυπωσιάζουν τα ανάκτορα της Αλάμπρα, οι κατοικίες των Μαυριτανών βασιλέων, τον μαγεύει η φύση, οι κήποι και το παζάρι, οι δεξαμενές και τα περίπτερα, οι στοές και τα ανατολίτικα λουτρά, αλλά γενικά οι αραβικές μνήμες που ήταν εκεί πολύ έντονες.
Μετά την Ισπανία ταξίδεψε στο Καγιέν της Γαλλικής Γουιάνας, κατόπιν βρέθηκε στις Αντίλλες και στα νησιά Μπαρμπάντος, αργότερα στη Μαρτινίκα και τον Άγιο Πέτρο, κλείνοντας έναν κύκλο ταξιδιών που είχε πάντοτε όνειρο.
Αξίζει να θυμόμαστε με θαυμάσιο αυτόν τον πατριώτη, σπουδαίο πολεοδόμο, αρχιτέκτονα και μεγάλο ζωγράφο, τον οποίο οι Γάλλοι τον παρασημοφόρησαν με το Σταυρό της Λεγεώνας της Τιμής και το Σταυρό του Αγίου Λουδοβίκου. Οι Έλληνες; Πλήρης του τάφου σιωπή!!!
Ο Σταμάτης Βούλγαρης μετά την αποστράτευσή του από το Γαλλικό Στρατό έγραψε τρία βιβλία: Το Notice sur le Conte Capodistrias de la Grece, με τη συνοπτική παρουσίαση του Κόμη Ιωάννη Καποδίστρια, Κυβερνήτη της Ελλάδας. Το βιβλίο αποτελεί μια από τις εγκυρότερες μαρτυρίες για την περίοδο της διακυβέρνησης της χώρας από τον Ιωάννη Καποδίστρια με πολλές και σημαντικές πληροφορίες, τόσο στο κείμενο, όσο και στις υποσημειώσεις.
Το Ηθοπλαστική μελέτη. Στο βιβλίο αυτό ο Βούλγαρης επιχειρεί μια εξέταση της γαλλικής ζωγραφικής των αρχών του 19ου αιώνα και κυρίως του δασκάλου του David. Δημοσίευσε πολλά σχέδια του, όπως το ρυμοτομικό σχέδιο της Πάτρας κι ακόμα ένα σχέδιο της πολιορκίας της Ναυπάκτου. Ένα από τα πολύτιμα δημοσιεύματα είναι κι η επιστολή που του είχε στείλει από τις Βρυξέλλες τον Απρίλη του 1821 ο δάσκαλος του ζωγράφος Δαβίδ. Ο μεγάλος καλλιτέχνης που ζούσε τότε εξόριστος στο Βέλγιο, του έγραφε ότι δεν μπορεί να λησμονήσει τη συμπαράσταση του στην περίοδο που υποχρεώθηκε να φύγει εξόριστος. «Μόλις δείτε κάποιον να υποφέρει βρίσκεσθε πάντοτε εκεί για να τον ανακουφίσετε». Ο Δαβίδ δεν είχε λησμονήσει αυτή τη στάση του φίλου και μαθητή του Βούλγαρη. «Αν και ο χαρακτήρας του ανθρώπου είναι ευμετάβλητος, εσείς παραμένετε πάντα πιστός στα ιδανικά σας...». Αυτά του έγραφε ο Δαβίδ που τον έζησε στο Παρίσι, ο οποίος είχε εκτιμήσει τη συμπεριφορά, το ταλέντο, αλλά και τη γενναιότητα του.
Το Αναμνήσεις, περιλαμβάνει μια σειρά από δοκίμια που γράφτηκαν σε διάφορες χρονικές περιόδους από το 1821 μέχρι το 1834. Μερικά από αυτά αναφέρονται στις αναμνήσεις από τη ζωή του στη Γαλλία και τα ταξίδια του, ένα από αυτά, είναι αφιερωμένο στο θάνατο του λόρδου Βύρωνα και ένα στην επίσκεψη του Θεμιστοκλή στο Βουλευτήριο της Κέρκυρας. Το βιβλίο συνοδεύεται από σειρά σχεδίων, μεταξύ των οποίων τα σχέδια των Πατρών και της Ναυπάκτου με αναφορά στην τελευταία πολιορκία της πόλης. Μέσα από τα κείμενα των τριών βιβλίων μπορεί κανείς να διακρίνει έναν άνθρωπο ευαίσθητο, αλλά και αυστηρό, λογικό και οραματιστή, αφοσιωμένο φίλο και πιστό συνεργάτη.
hellenicpaedia.gr ‖ Ιστορικές σελίδες ‖ Κωνσταντίνος Πάγκαλης ‖ Απρίλιος 2018